Een westerse zakenman vertrekt uit de drukke Randstad voor een bespreking in het verre Twente. Geërgerd door frustrerende files van stoppen en stilstaan komt hij maar moeizaam vooruit. Maar als hij bij Deventer de IJssel is gepasseerd ontvouwt zich in het Overstichtse een landschap van groene weiden. En langzaam gaat de gejaagdheid eruit en maakt plaats voor kalmte en rust. Bij Vriezenveen neemt hij de afslag en hij rijdt het Oosteinde op. Een verkeersluwe dorpse klinkerstraat, aan weerszijden geflankeerd door huizen waarvan sommige gesierd zijn met fraaie windveren en geveltekens. Verbaasd vraagt hij zich af waarom alle huizen op dezelfde manier scheef naar de straat staan.
Wat hij niet weet is dat Vriezenveen heus niet de enige plaats is waar dit voorkomt. Het fenomeen komt het meest voor in de provincie Overijssel, maar ook in het Groene Hart, in Drente en Groningen. Wat al deze plaatsen met elkaar gemeen hebben is de lintbebouwing en een veenachtige ondergrond. Dit verschijnsel wordt wel "de zaagtandstructuur" genoemd. En vanuit het Groene Hart wordt daarover het volgende opgemerkt:
"Karakteristiek is het lint van boerderijen met de kopgevels schuin op de weg. De structuur komt voort uit een middeleeuwse wijze van ontginnen. Net als in Vriezenveen staan hier ook de boerderijen in een zaagtandstructuur met een hoek die wisselt met de loop van de ontginningsweg. De bodem bestaat veelal uit slap veen. Dan is het verstandig een boerderij recht en midden op een perceel te bouwen, op enige afstand van de slootjes. Als dan de weg niet haaks op de slootjes loopt, dan staat het huis scheef ten opzichte van de weg."
Deze zaagtandstructuur wordt in Vriezenveen al gedurende eeuwen tot heden in stand gehouden. In een bestemmingsplan van juli 2014 spreekt men van een karakteristieke zaagtandstructuur van de lintbebouwing aan het Oosteinde, het Westeinde en de Hammerweg, die als zeer waardevol wordt geacht vanwege de stedenbouwkundige en cultuurhistorische aspecten. In de Welstandsnota van de gemeente Twenterand gelden voor “het oude lint van de Dorpstraat" (Hammerweg, Oosteinde en Westeinde) onder andere de volgende welstandscriteria:
• de bebouwing past qua situering, voorkomen en volume binnen het historische lint.
• de nokrichting van de bebouwing staat evenwijdig aan de verkaveling.
En de zakenman uit het westen keerde na een goed overleg met nuchtere Vriezenveners tevreden naar huis terug. Daar vertelt hij waarom in Vriezenveen de huizen schuin naar de weg staan, wat hem vandaag is verklaard. En zo weet deze vreemdeling daar al meer over te vertellen dan menig nietsvermoedende en onwetende Vjeanse scheefwoner.
Dag Gert,
BeantwoordenVerwijderenMet belangstelling je tekst gelezen over boerderijen en huizen die schuin op de weg staan.
Ik heb me al heel lang afgevraagd waarom dat zo vaak te zien is, niet alleen in Vriezenveen, overigens.
Uit jouw tekst begrijp ik dat de gebouwen het liefst midden op kavels gezet werden, om verzakking door nabije sloten te voorkomen.
Dat begrijp ik.
Maar betekent dat dan dat eerst de kavels werden bepaald en er dan daarna pas een weg werd aangelegd? Dat zal toch niet? Dat lijkt me zelfs in de tijd vóór gemotoriseerd verkeer niet handig.
Dus ik zit eigenlijk nog steeds met mijn vraag: waarom liggen vaak die kavels schuin op de weg?
Het doet me denken aan de kip-en-eivraag.
Sorry dat ik je een zo lange vraag stuur, maar misschien weet jij er meer van, of kun je me de weg wijzen.
In ieder geval vriendelijke groet van
Joppe Luiten