Aar van de Werfhorst - Feitelijke historie en het voelen van het verleden

Het zit nu eenmaal in de mens om te weten wie hij is en wat zijn roots zijn. Historisch onderzoek is de genetica van het verleden. Historie wordt gevormd door feiten en door overlevering. Feiten zoals die blijken uit registraties, aktes en andere archiefstukken. Bij overlevering krijgt men het gevoel erbij. De beleving die bezit van je neemt wanneer moeder over vroeger vertelt of zoals die uit geromantiseerde verhalen haast tastbaar wordt wanneer je door een bepaald boek helemaal "gepakt" wordt.  

Als je op zoek bent naar het gevoel van de mens en zijn historische gewoontes en omstandigheden van ons als streekgenoot, dan kun je niet voorbij aan Aar van de Werfhorst. Voor velen onder ons is hij daarom de streekromanschrijver bij uitstek. Zelf voelde hij zich meer een romancier. 

De titel streekromanschrijver wordt hem toebedeeld vanwege de twee boeken die zich in onze omgeving afspelen, namelijk "De Winterkraaien" en "De grote stille knecht" Toen ik ooit dit laatste boek in handen kreeg en begon te lezen kon ik niet meer stoppen. Als ik de persoonsbeschrijving van Aar van de Werfhorst lees, denk ik, dat hij veel van zichzelf in die knecht heeft gestopt en vind ik bovendien de romancier terug. 

Aar van de Werfhorst is het pseudoniem van Pieter Gerhardus Jansen. Hij werd op 3 maart 1907 in het Duitse Gronau geboren waar zijn ouders een Holländisch Warenhaus hadden . Tijdens de WOI in 1915 verhuisde het gezin naar het Duitse Ruhrgebied waar ze leefde in een tijd van oorlog en armoede. Op 15 jarige leeftijd is hij zijn journalistieke loopbaan begonnen als leerling journalist bij de Ruhrzeitung. Daar is zijn schrijverskunst begonnen.

In 1923 nam vader Egbert (Pot Eypt) het besluit definitief terug te keren naar het Vaderland , naar Vriezenveen. Aar was toen 17 jaar. Zijn vader werd portier bij textielfabriek Jansen en Tilanus en ze woonden in de witte villa aan het kanaal.

Aar bracht zijn vakanties vaak door bij zijn grootouders, die een herberg annex kruidenierszaak hadden in Beerzerveld. Daar vond hij rust die zo anders was dan dat drukke Duitse leven. Hij leerde hier de mensen en hun omgeving kennen waarvoor hij een bijzondere liefde ontwikkelde. Zijn opa (Pieter Knol) bracht hem op het idee het pseudoniem Aar van de Werfhorst te gebruiken. Aar naar de naam van zijn moeder Arendje en van de Werfhorst naar de naam van zijn grootmoeder. Zijn oma was het ook die hem het verhaal vertelde, dat hij later beschreef in het boek "De Winter-kraaien" dat zich rond het kanaal van onze streek afspeelde. In een kranten-artikel wordt dit boek genoemd als een streekroman van de echte soort.

In de Pluus, het uitzichtpunt over de hoogveenkern van de Engbertsdijksvenen te Kloosterhaar is een koperen plaat aangebracht met een tekst uit "De Winterkraaien."

Ik besef dat ik Aar van de Werfhorst tekort doe met deze korte beschrijving. Zijn oeuvre is dan ook veel groter en breder.

De andere kant van de handel met Sint Petersburg

Vriezenveen is bekend  vanwege een roemrijke handel met het Russische Sint Petersburg, gedurende een periode van ca. 200 jaar  (1722 - 1917) Vele Vriezenveense koopmansgeslachten waren daar succesvol . Maar succes heeft ook een keerzijde.

Wat bracht een Vriezenvener ertoe om op reis te gaan naar Rusland.  Vriezenveners trokken eerst door armoede gedreven het land door om zaden te verkopen. Later kwam daar het linnen bij. Maar vooral een ondernemende handelsgeest dreef de Vriezenveners  aan om hun  grenzen te verleggen. Men ging steeds verder, na Westfalen naar Scandinavië en daarna vooral naar Rusland, dat was in die tijd het land der belofte en in opkomst.

De eerste Vriezenvener die getraceerd kon worden in Sint Petersburg was Gerrit Roelofsen de Wever, geboren in 1672 te Vriezenveen  en overleed in 1747. Hij was de eerste Vriezenveense pionier  die in 1722 naar Sint Petersburg trok en hij werd later door velen gevolgd. Er werd gereisd met een huifkar getrokken door een paard. In 1826 maakte de 14 jarige Jacob Ursinus  Zacharius Kruys een reisjournaal over 15 dagen in de maand juli en hij beschreef de gevolgde route en de omstandigheden. Vele reizen werden door de tijd heen gemaakt  met als startplaats de Smelt Schuur aan het Oosteinde .

Vriezenveense kooplieden waren vanaf het begin succesvol. In Sint Petersburg  deden ze goede zaken en veel van hun bedrijven  waren gevestigd in monumentale panden aan de brede  zakenstraat Newsky Pospect.

Geromantiseerde zakelijke succesverhalen verdrijven minder mooie of  nare  ervaringen naar de achtergrond. Maar die waren er ook duidelijk . Er zijn enkele gevallen bekend van zakenlieden die tijdens de  reis in een herberg of etablissement overleden. Dat gaf een hoop zakelijk geregel maar het belangrijke was wel dat  de nota van overnachting betaald werd.

Weer anderen  verdwenen op de meest mysterieuze wijze en zagen nimmer hun geboortegrond terug. Eén en ander blijkt maar al te vaak uit de protocollen van het schoutengericht. Zo vertrok een vader van een huisgezin vol goede moed naar het buitenland  voor zaken. Hij had van tevoren roerend afscheid genomen van gezin, familie en buren, die hem hadden uitgezwaaid.  Een paar maanden later werd hij dan weer thuis terugverwacht . Na maanden en maanden wachten drong het langzaam tot de achterblijvers door dat ze hem nooit weer terug zouden zien. 

Deze spoorloze verdwijningen zijn het meest voorgekomen in het begin van de 18 eeuw toen er naar nieuwe afzetgebieden moest worden gezocht.  In enkele gevallen ontvingen de familie overlijdensberichten uit den vreemde. Verschillende overleveringen maken melding van overvallen door struikrovers maar ook dat ze zijn aangevallen door wolven. Dit pionierswerk heeft veel Vriezenveners het leven gekost.

Wel is bekend dat veel marskramers een wapenstok bij zich hadden. Vooral bij de Rusluie was dit wapen zeer gewild en ze werden later ook bij hun nazaten aangetroffen.