Held op een sokkel – historicus Miet' n Herman

 

In de krant las ik een artikel over mensen en standbeelden. Het moest de lezer aan het denken zetten over welke lokale grootheid hij zou willen eren met een uit steen gehouwen herinnering aan diens statuur op een sokkel of een waardige herdenkingsplaquette aan een imposante gemeentelijke gevel. In ons dorp zijn wel straten of een enkel plein genoemd naar bekende personen, maar een standbeeld voor een unieke grootheid is er niet. Standbeelden zijn overigens sowieso schaars gezaaid op het nuchtere Twentse platteland. 

Iedereen heeft wel zijn persoonlijke helden. Maar wie komt er nu algemeen voor in aanmerking en voor welke unieke handeling of prestatie dan wel? En misschien ligt er wel iemand onwetend roemloos begraven, verborgen achter een hoge heg, wiens heldendaad voor eeuwig hermetisch is afgedekt onder een Bentheimer zandstenen zerk. 

Om die vraag te kunnen beantwoorden is het noodzakelijk om de van belang zijnde historische feiten te kennen. Dat feitenrelaas begint allereerst bij het inventariseren en het registreren van de juiste feiten, daarna het ordenen en veredelen, de controle en uiteindelijk de publieke presentatie.

Het boek “Ken uw dorp en heb het lief" bevat de historie van Vriezenveense families, hun erf- of huisnamen, hun gebruiken en cultuur. Een lijvig boekwerk, een waardige Vriezenveense kroniek waarvan de basis werd gelegd door één man, die door noeste arbeid enkele decennia lang gegevens verzamelde. Deze man kan worden gezien als de grondlegger van een geordende historische beschrijving van ons dorp. Hij was één van de oprichters van de Vereniging Oud Vriezenveen, die nu zijn historische nalatenschap beheert, bewaart en verder uitbouwt. Die kennis is voor iedereen beschikbaar en zichtbaar in het Historisch Museum Vriezenveen, gevestigd in het oude gemeentehuis op Westeinde 54. Deze grondlegger is Herman Jansen, geboren te Vriezenveen op 22 december 1899 in het oude Miet'n huus (Westeinde 53). Bij de Vjenneluie is hij beter bekend als "Miet'n Herman".

In 1937 ontwikkelde Drukkerij Boswinkel plannen om De Vriezenveensche Courant uit te gaan geven. Herman Jansen werd hiervoor als redacteur gevraagd. Hij werd destijds al gezien als de kenner bij uitstek van 't Vjenne en zijn bewoners. Na de bevrijding in 1945 kreeg Herman Jansen een volle dagtaak bij de Vjennekraonte als hoofdredacteur; hij kon zich nu nog meer uitleven om, naast zijn verslaggeverswerk, de resultaten van zijn vele onderzoeken te publiceren. 

Vele personen hebben zich daarna ingezet als vrijwilliger bij het Historisch Museum Vriezenveen voor het behoud van de Vjeanse historie en -spraoke, maar het begon allemaal bij hem. Hij was de katalysator waardoor vele anderen voor de dorpshistorie ontbrandden. Maar komt hij er met het "Herman Jansen park" niet wat bekaaid vanaf? In mijn gedachten zie ik zijn buste wel in of voor het museum op een sokkel staan. Zo zou deze man, die de Vriezenveense historie zo inzichtelijk maakte, zelf zichtbaar tot die historie gaan behoren. Ach ja, standbeelden op het platteland…. ze zijn zeldzaam.

© Gert Pape

Hoe een Fries in Vriezenveen geheel tot ontplooiing kwam

Harmen Sytstra was een intelligente man met een brede interesse voor tal van verschillende onderwerpen. Wat hij ook deed, hij deed het met liefde en een tomeloze inzet, zowel tijdens zijn loopbaan als ook na zijn pensionering.

 De Fries Harmen Sytstra (*1881), werd per 1 februari 1917 aangesteld als hoofdonderwijzer van de openbare Middenschool. Toen enkele jaren later, in 1924, de RK school openging en er 40 van de ca.70 leerlingen naar deze school overgingen, besloot men tot sluiting van de Middenschool. Bij raadsbesluit werd Sytstra nu benoemd tot hoofdonderwijzer van de openbare lagere Koningin Julianaschool aan het Westeinde. Hij verhuisde daarvoor met zijn gezin naar de voor de school gelegen onderwijzerswoning. Na 25 jaar werkzaam te zijn geweest als hoofdonderwijzer te Vriezenveen ging hij in 1942 met pensioen. Ook na zijn pensioen bleef hij in Vriezenveen wonen. Hij overleed in 1958 en is op de algemene begraafplaats te Vriezenveen begraven.

 Naast de reguliere vakken gaf meester Sytstra bijles in alle andere mogelijke vakken. Hij was bijzonder geïnteresseerd in wiskunde, Esperanto en het Zuid-Afrikaans. Hij schreef brieven aan personen, verspreid over de hele wereld. Zijn kleinkinderen beschikken nog steeds over door hem geschreven brieven. Elke week haalde hij een leerling voor de klas, die vervolgens geblinddoekt met een potlood een punt op de kaart van Europa moest prikken. Meester Sytstra schreef vervolgens een brief naar het hoofd van de school in de aangewezen plaats. Waarschijnlijk is op deze wijze een langdurig schriftelijk contact (1920-1956) ontstaan met de Duitse Hanz Zehtner.

 Meester Sytstra was ook erg muzikaal. Hij speelde piano, trompet en trombone en hij gaf daarin ook les. Als botanicus was hij bovendien een fervent verzamelaar van nog niet bekende grassoorten. Ook vroeg hij zijn leerlingen om iedere maandag een plantje mee te nemen naar school. Als bleek, dat het een onbekende soort betrof, dan bleef de naam van de leerling een week lang op het bord staan. De gegevens werden verzameld en daarna opgenomen in het boek "Flora van Vriezenveen en omgeving". Hierin werden de planten uitvoerig beschreven met vermelding van hun Vriezenveense naam, de naam van de leerling en de plaats, datum en tijdstip van de vondst.

 Harmen Sytstra was destijds één van de weinige personen in Vriezenveen die in het bezit was van een fototoestel, een Lyca. Om die reden werd hij vaak gevraagd om bijzondere gelegenheden op beeld vast te leggen. Sytstra richtte samen met de firma Jansen en Tilanus de lokale bibliotheek op. Verder bouwde deze altijd actieve man een radio; maakte hij verslagen van schoolreisjes; was hij penningmeester van de Oranjevereniging en schreef hij ooit ook nog een toneelstuk. Hij maakte een gedetailleerde kaart van de handelsroute die de Rusluie volgden naar Sint Petersburg. Deze kaart hing vroeger in de klas en is nu te bewonderen in het Historisch Museum. Een mooie aanleiding om het Museum eens, zodra het weer kan, te komen bezoeken! 

Van winters en hopen sneeuw

 

"Er is niets zo veranderlijk als het weer" en "Het kan vriezen of dooien" zijn bekende kreten die door mensen in verschillende omstandigheden gebruikt worden.

Al dagen lang is Nederland, in het Nieuws op TV en sociale media,  in de ban van het weer dat dit weekend gaat komen.  Er wordt een pak sneeuw verwacht in onze contreien van mogelijk 20/30 centimeter dik.

Dat dit nog mogelijk zou zijn in deze tijd van opwarming hadden velen niet meer verwacht. Er wordt een harde wind verwacht met jachtsneeuw en de vorming van sneeuwduinen. De één kijkt er naar uit en de ander ziet het met afgrijzen tegemoet.

Er is nog geen vlok gevallen maar de sleetjesproducent draait overuren.
De Rijks verkeersinspectie staat met 1200 mensen paraat om het Nederlandse Wegennet schoon te houden. Voldoende zout ligt klaar om te strooien en bij sneeuw van 2 centimeter wordt de sneeuwschuif gebruikt. De NS past de dienstregeling aan en schrapt bij voorbaat al een aantal lijnen.  

Piet Paulusma vertelt dat van belang zijnde partijen van de  "Elfstedentocht" de hoofden al bij elkaar gestoken hebben.  Zou het dit jaar toch weer eens kunnen? Maar die droomwens  van velen spat bij voorbaat al uiteen. Het is namelijk niet koning-Winter maar keizer-Corona die vandaag regeert.

Het verwachte winterweer herinnert aan 1963 toen Reinier Paping onder gelijkwaardige weersomstandigheden de Elfstedentocht won. Een winter die in december begon en duurde tot in maart. In april lagen er toen nog resten van sneeuwhopen langs de weg.

In de winter van 78/79 lag er in mijn toenmalige standplaats Hasselt vijftig centimeter sneeuw.  De politie haalde bij de banketfabriek te Zwartsluis dagelijks restgebak (spijs) op waarmee in de uiterwaarden van het Zwarte Water het waterwild werd bijgevoerd. De wakken in de poelen werden open gehouden en vastgevroren meerkoeten werden bevrijd.

In de nissenhut van de Heidemij bij de zandafgraving in de Mastenbroekerpolder  werd een zwerver-marskramer in messen en scharen aangetroffen, die met  bevriezingsverschijnselen in het ziekenhuis werd opgenomen. Nadat ze hem uit zijn stijf bevroren dikke visgraatjas gepeld hadden en bevroren vingers en stukken oor geamputeerd  hadden, ging hij enkele dagen alsnog dood. In zijn fietstas vond ik in dichtgenaaide stukken voering en dichtgeknoopte sokken bundels geld. Een tafel vol geld met een totaal van ca. Fl.25.000  Veel bankbiljetten waren niet meer in omloop maar werden via de Nederlandse Bank toch aan de nabestaanden vergoed.

Uitzonderlijk weer zorgt altijd voor uitzonderlijke situaties. Juist deze uitzonderlijke situaties van grote hopen sneeuw en ijspret als ook bijkomende ellende  blijven in het menselijk geheugen hangen.

Over een jaar of twintig  zullen onze kinderen of kleinkinderen het weer door vertellen "Weet je, die winter van 2021 toen er……."

Maar nog  waarschijnlijker is het dat dan 's zomers een temperatuur van rond 40 graden Celsius wordt gehaald.
Ja, er is niets zo veranderlijk als het weer. Het kan vriezen of  het kan dooien ....  maar soms wordt het nu toch ook al erg heet.

De Middenschool - oudste school van Vriezenveen

  

Vanaf begin 1600 werd er al onderwijs gegeven in Vriezenveen. Dit betrof voornamelijk hoofdelijk onderwijs. Er werd lesgegeven door "schoelmeesters" die waren aangesteld door de Heer van Almeloe en 't Friezenvenne.

Vanaf die tijd zijn er over enkele eeuwen meerdere namen bekend van personen die vroeger in Vriezenveen als "schoolmeester" hebben gediend. Opvallend is dat bijna allen van elders (buiten Vriezenveen) kwamen. De meesten hadden daarnaast ook nog andere functies. Sommige van hen waren gerichtschrijver, personen die in staat waren om officiële stukken of aktes op te maken. Andere waren koster, voorzanger of notulist voor de gemeenteraad.

Voor de Franse tijd (1795) werd onderwijs gegeven door rondtrekkende onderwijzers of men kwam bij hen thuis in een soort klassenverband. Voor de armen was er een schoolverband wat uitging van de diaconie. Tijdens de Bataafse Republiek begon men met het stichten van scholen en de invoering van het nationaal onderwijs. Met ingang van 1806 trad de Schoolwet in werking waarbij klassikaal onderwijs wettelijk verplicht werd gesteld. In Vriezenveen werd allereerst klassikaal lesgegeven vanuit een gebouw achter de Hervormde Kerk. Later werd de Middenschool gebouwd, een vrijstaand licht gepleisterd gebouw, direct gelegen naast het gemeentehuis. De voorgevel was duidelijk waarneembaar voorzien van de naam MIDDENSCHOOL. Van 1820 tot 1862 was Jan Kunst de bovenmeester van de Middenschool. In 1901 werd de Leerplichtwet ingevoerd voor kinderen van 6 tot 12 jaar.

Bij de grote brand van Vriezenveen in het jaar 1905 werd het gemeentehuis volledig in de as gelegd. Op dezelfde plek werd een nieuw gemeentehuis gebouwd dat op enig moment verbonden werd met de naastgelegen Middenschool, die bij de grote brand wel gespaard was gebleven. In 1848 gaf de overheid haar goedkeuring voor het bijzonder onderwijs. In 1920 werd het bijzonder onderwijs geheel gelijkgesteld met het openbaar onderwijs. De Middenschool heeft als zodanig dienstgedaan tot 1924 en kreeg daarna andere bestemmingen. Maar de naam Middenschool heeft in de 19e en daarna ook in de 20e eeuw nog decennialang de voorgevel gesierd. 

 

      

over onverzoenlijkheid en het vergeven en vergeten

         Een schone bladzij, 

wat geweest is, is geweest  

vol overtuiging en heel beslist, 

heeft hij zijn foute verleden uitgewist 

 

Een nieuwe start 

maar nu recht vanuit hart 

mag hij eens en voor altijd weten  

dat alles voorgoed vergeven is en vergeten  

 

Het goede naleven 

is nu zijn streven voor 't leven  

hij is daarvoor wel bijzonder gemotiveerd  

door wat hij van 't foute verleden heeft geleerd 

 

Jaren ging hij zo voort, 

altijd gewerkt zoals het hoort 

iedereen behandelt met evenveel  respect  

in de maatschappij wel enige bewondering gewekt 

 

Fouten nooit verhuld 

maar jarenlang met veel geduld 

hard gewerkt, gezweten en gezwoegd 

en nooit meer op andermans akker geploegd. 

 

Alles terugbetaald 

wat ten onrechte was gehaald 

openstaande schulden volledig voldaan 

eerlijk duurt het langst is zijn motto nu voortaan. 

 

Jarenlang een goede reputatie opgebouwd 

werd hij door iedereen nu volledig vertrouwd 

kon met de minderbedeelde  goed meevoelen 

ondersteunde daarom lokaal vele goede doelen. 

 

En zo stond hij algemeen bekend …. 

als grote weldoener en eerlijke vent. 

 

Uiteindelijk is toen ook voor hem de tijd gekomen 

dat hij moede maar wel zeer voldaan moest gaan 

en aan eigen omgevingswereld werd ontnomen. 

  

Na zijn verscheiden kwam hij in heel het land 

algemeen wel zeer lovend in de krant. 

Maar enkelen konden het niet nalaten 

zijn reeds lang vergeten foute verleden 

weer opnieuw te plaatsen midden in het heden 

wat is de mens en zijn luide  valse repliek

en hoe ziek is soms ook niet die boulevard journalistiek 

 

Velen onder ons hebben nog nooit geleerd of gevoeld 

wat er met het echte  VERGEVEN en VERGETEN  

nu werkelijk wordt beweerd en precies bedoeld. 

 

 Ging je ooit eens in de fout en kreeg je straf  

Daar kom je bij sommigen nooit meer van af 

en hoe ziek is ook soms niet die boulevard journalistiek. 

het zijn van die fake – figuren als een heuse Donald Trump 

die ik bij voorbaat al in hun eigen stinkende beerput dump.

Hou altijd het rechte spoor

geef aan God en zijn gebod gehoor

dan kom je het beste het leven door.

H.W.K. ridder Huyssen van Kattendijke en de Vjaense historie

Als kind hoorde ik hoe hij vanaf het bordes van het oude gemeentehuis de samengedromde Vjenneluie toesprak op hoogtijdagen. Een stem die niet leek te passen bij het korte, gedrongen postuur van deze vroeg kalende man. Zijn hoog Haarlemmerdijkse taalgebruik en articulatie vermoedde adellijke afkomst. Zou zo'n man zich wel kunnen handhaven in dat nuchtere, platte Vjenne? En toch hield hij het er 26 jaar vol als burgemeester. Veruit de langste termijn van al degenen die na hem kwamen. Wie was deze man?

Ridder Henri Willem Karel Huyssen van Kattendijke was de eerste burgemeester van Vriezenveen na de WOII. Hij begon zijn ambtelijke loopbaan als volontair te Bathmen. In de oorlog gaf hij leiding aan de distributiedienst in Bathmen, Heino en Deventer. Deze dienst regelde de registratie en uitgifte van het gecompliceerde bonnensysteem. In september 1945 werd hij aangesteld als waarnemend burgemeester van Vriezenveen en een jaar later volgde zijn officiële benoeming. Hij was toen, met zijn 27 jaar, de jongste burgemeester van Nederland. In zijn eerste interview voor de Vriezenveensche Courant in 1945 zei hij: "Zeker, een eigenaardig dorp en een interessante geschiedenis. Locale geschiedenis heeft mijn grote belangstelling, hiervoor interesseer ik mij in hoge mate."

Op 29 augustus 1949 wordt in de raadzaal van het gemeentehuis te Vriezenveen de Vereniging Oud Vriezenveen opgericht. Het initiatief hiervoor kwam van Herman Jansen, dé Vriezenveense historicus, samen met de burgemeester. Opmerkelijk is dat dit de plek is waar nu het Historisch Museum Vriezenveen is gevestigd. Tijdens de algemene ledenvergadering van 25 februari 1964 deelt de voorzitter mee, dat het gemeentebestuur de heer H.W.K. ridder Huyssen van Kattendijke heeft aangewezen tot lid van het bestuur van de Vereniging Oud Vriezenveen. Tijdens de bijzondere, openbare raadsvergadering bij de opening van het 600 jarig bestaan van Vriezenveen in 1969 hield de burgemeester een indrukwekkende, historische toespraak. Deze toespraak is in 2019, ter gelegenheid van het 650 jarig bestaan, in zijn geheel gepubliceerd in Waver 't Vjenne, het kwartaalblad van de Vereniging Oud Vriezenveen.

Hij is een verre nazaat van een familie die terug te voeren is tot Adriaan Huyssen, die schepen en burgemeester was van Goes en in 1575 overleed. Zijn naam is te herleiden naar de Heerlijkheid Kattendijke in het oosten van het Zeeuwse Zuid Beveland. Kattendijke was vroeger een zelfstandige gemeente. Nu is het een dorp met 585 inwoners binnen de gemeente Goes. In 1814 is de familie Huyssen van Kattendijke in de adelstand verheven. In 1827 werd aan jhr. J.W. Huyssen van Kattendijke de titel van baron verleend bij eerstgeboorte. Een jaar later werd voor hem de titel van ridder gehomologeerd, hetgeen betekent dat alle mannelijke leden, afgezien van het hoofd van het geslacht, de titel van ridder dragen. Meerdere leden van de familie brachten het tot burgemeester, waren lid van de Eerste en Tweede Kamer of dienden als officier in het Pruisische leger. De familie heeft zijn aristocratie in de loop van de geschiedenis wel bewezen.

In 1970 werd H.W.K. ridder Huyssen van Kattendijke koninklijk onderscheiden te Vriezenveen. In 1971 nam hij afscheid van Vriezenveen om burgemeester te worden van het Friese Tietjerksteradeel. Bij zijn pensioen in 1982 werd hij bevorderd tot officier in de Orde van Oranje-Nassau. Op 1 maart 1994 is hij op 74 jarige leeftijd te Suameer overleden.