Vanuit het heden kijkend naar een fraai verleden

Sluimerend komen oude herinneringen bij  vlagen

schoorvoetend mijn overvolle brein opjagen.
Als ik mij daarop dan diep denkend concentreer
ben ik verrast wat ik dan nog weet van weleer.

Mijn gedachten worden dan gericht geleid,
naar welhaast vergeten, reeds lang vervlogen tijd.
Het is werkelijk gewoon niet voor te stellen
wat men waver 't Vjenne dan nog weet te vertellen
en uitroept: Oh ja, wat mooi, nu weet ik ‘t weer!

Werd eerder mijn tijd door werk of anderen bepaald
zij zijn nu uit mijn  agenda voorgoed weggehaald.
Schuldloos wandel ik nu dankbaar, vrij en blij
in bossen, veenschappen of op de Kloosterhaarse hei.

In deze door corona ingeperkte tijd, denk ik met vreugd
aan die vroegere jaren van een zorgeloze jeugd
aan die onbevangen omgang met mijn klasgenoten
zo ongecompliceerd, wat heb ik daar toch van genoten.

En gedachten komen dan, hoe het vroeger eens was
in de vijftiger jaren ten tijde van de laag’re schoolse klas,
daarbij  komt dan ook “Ken uw dorp en heb het lief”
en 't Historisch Museum mij wel bijzonder goed van pas.

In herinnering aan die zogeheten goeie ouwe tijd
heb ik nu wat tijd gewijd om te onderzoeken,
in stoffige geschriften en  beduimelde boeken
wat er van dat verleden toen is opgeschreven
om het verleden vast te houden en te doen herleven.

Ervaar dan zelf en wees voor 't verleden niet te bang
want we weten immers al generaties lang
vroeger , ja vroeger, toen was alles voortreffelijker
en ..........vééél beter!

© Gert Pape

Peddemorsboerderij = museumboerdeij

 

Vriezenveen is in de verre historie ontstaan als een boerendorp. Het boerenbedrijf ging over van geslacht  op geslacht en meerdere boerderijen kenden vaak een bestaan van enkele eeuwen .De laatste eeuw echter was er één van vernieuwing en schaalvergroting in de agrarische sector.  Hierbij zijn veel historische en beeldbepalende boerderijen verloren gegaan. Slechts één is er in Vriezenveen bewaard gebleven: de Peddemorsboerderij.

In jaren '50 en '60 zijn er door de ruilverkaveling en de modernisering van de landbouw veel oude boerenhoeven verdwenen.  Vanaf 1962 mag de Peddemorsboerderij zich er in verheugen het oudste bestaande erf van Vriezenveen te zijn. Uit een document blijkt dat de Peddemorsboerderij in 1680 al bestond. De Peddemorsboerderij  heeft dus een aantoonbare historie van 340 jaar.

De Peddemors boerderij is voorzien van een zadeldak, heeft een houten geveltop en vensters met kalfroede verdeling en halve luiken. De houten geveltop is een kenmerkend onderdeel van het halle-huis-type, zoals bij de Vjeanse boerderijen van voor de brand van 1905. Na 1905 bouwde men een stenen voorgevel. Een ander kenmerk is bijvoorbeeld de dakrand, die aan de ene zijde lager is dan  aan de andere. De voorzijde was voor bewoning en bestond uit een woonkeuken en één of meer slaapkamers met een vloer, die was ingelegd met keitjes en hierin zat een open plek voor de kookpot. Het achterste gedeelte is voor het vee met daarboven de hooizolder. Door de grote deuren aan de achterzijde kon een boerenwagen met hooi naar binnen rijden.

De boerderij is genoemd naar de laatste bewoners. Rond 1800 kwamen Hendrik Peddemors en echtgenote  Maria van 't Wel bij het kinderloos gebleven echtpaar  van Utert inwonen. Hendrik Peddemors was afkomstig uit Marle, zijn vrouw Maria was een geboren Vriezenveense.  Na de dood van van Utert in 1823 hebben vier geslachten Peddemors  de boerderij  bewoond. De laatste waren de gebroeders Jan Willem en Johannes Hendrikus, die in de beginjaren '60 zijn overleden. Vele ouderen kunnen zich deze Peddemorskeerlties nog wel herinneren, op klompen voort schuifelend  rond de boerderij.

Na het overlijden van de laatste Peddemors kocht de gemeente Vriezenveen de boerderij om hem van de slopershamer te redden . 

Op 6 april 1971 werd de Peddemorsboerderij, kadastraal geregistreerd onder nummer G 1750/38 , met als hoofdperceel  Westeinde 342 te Vriezenveen,  op de Rijksmonumentenlijst geplaatst.

Op 28 december 1999 werd de Stichting Peddemorsboerderij opgericht. De gemeente heeft het beheer van de Boerderij  en de functionaliteit aan de stichting  overgedragen.  De Peddemorsboerderij  heeft de functie van museumboerderij. Het stichtingsbestuur  organiseert jaarlijks samen met andere vrijwilligers enkele  vaste evenementen  (o.a. een foto - en kunstexpositie, kerstmarkt)  Er kunnen lezingen worden gehouden en de boerderij is erg geschikt als tentoonstellingslocatie van kunstzinnige aard in een sfeervolle nostalgische omgeving.

De boerderij is enkele malen gerestaureerd en meer aangepast om hem beter geschikt te maken voor zijn huidige bestemming. 

Ook de Peddemorsboerderij snakt naar het eind van Corona om haar deuren weer voor het publiek te mogen openen.

Clayton C. Verlo en notaris Kruisinga

 

Hoe een Amerikaanse oorlogsmilitair en een 
Vriezenveense verzetsstrijder vrienden werden.

Op 23 maart 1944 stortte er een bommenwerper Liborator B24H  neer in de Engbertsdijksvenen. Deze was opgestegen in Engeland met 10 bemanningsleden. Eén van hen was Clayton C. Verlo. Hij werd aangehouden en een tijdlang vastgehouden op het politiebureau te Vriezenveen. Verlo kwam daar in gesprek met notaris Kruisinga. Ze raakten bevriend en correspondeerden later jarenlang met elkaar. (uit: "Ken uw dorp en heb het lief"  pag. 281)

Onderzoek in recente bronnen geeft feitelijk een ander beeld;

1. Een artikel in de La Grosse Tribune (Wisconsin) d.d. 6 maart 2011 met de levensloop van Clayton, gepubliceerd na diens overlijden. 

2.  publicatie in de Borne Boeit van  maart 2021,  een betrouwbaar verslag van de crash van een B-17 bommenwerper op 23-12-1943  te Bornerbroek waarin Clayton wordt genoemd.

3.Gesprekken tussen notaris Kruisinga en Clayton in het politiebureau te Vriezenveen hebben wel plaatsgevonden maar zijn van eerdere datum.

Hier het ware verhaal;

Clayton was één van de tien bemanningsleden van de USS Aliquippa die op 23 december 1943 vanuit Engeland opsteeg. Voor Clayton was dit zijn 3e missie. Voor de USS Aliquippa was het de twintigste keer dat er gevlogen werd voor het bombarderen van Duitse doelen. Het toestel was een viermotorige B17, een zogenaamd vliegend fort, 22 meter lang, 6 meter hoog, maximum snelheid 462 km/uur. 

Clayton was  één van de acht boordschutters. Op verschillende plaatsen in het toestel  waren in  totaal 13 Browning machinegeweren beschikbaar. Na hun bommenballast te hebben afgeworpen boven Osnabrück werden ze op de terugweg door een Duitse jager aangeschoten. Het toestel maakte een noodlanding in Bornerbroek. Vele van de gevluchte bemanningsleden werden later in Nederland of België alsnog opgepakt.

Clayton Carl Verlo werd op 24 december 1943 in Vriezenveen gearresteerd door de Gestapo. Op het politiebureau hebben Clayton en Kruisinga ontmoet. Via enkele omzwervingen belandde hij in Krems in Stalag B krijgsgevangenkamp in Oostenrijk. 

Clayton Carl Verlo is geboren op 4 augustus 1921 te South Dakota. Hij en zijn familie verhuisden later naar Mount Sterling, Wisconsin. Hij studeerde in 1939 af aan de Gays Mills Hihg School. Hij volgde daarna een opleiding aan het Lacross Teachers College tot hij in 1940, een jongeman van nog maar 19 jaar oud het Amerikaanse leger diende bij het Army Air Corps. Maar voordat hij werd uitgezonden en de oorlog werd ingezogen trouwde in oktober 1943 eerst met Lillian Ann Litty. 

Deze Amerikaanse soldaat wist in Europa oorlogsgeweld en krijgsgevangenschap te overleven. In de zomer van 1945 keerde hij naar huis terug waar zijn vrouw en familie op hem wachtten. Hij studeerde aan de Madison, Universiteit van Wisconsin en werd werktuigbouwkundig  ingenieur. Hij werd later voorzitter van het American Institute of Plant Engineers Na hun pensioen verhuisden ze naar het La Crosse gebied. Clayton is op 89 jarige leeftijd in 2011 overleden en zijn vrouw in 2016.

Notaris Kruisinga was het hoofd van het verzet te Vriezenveen. Hij hield in de oorlog een dagboek bij dat is ondergebracht bij het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie. Het dagboek is beperkt openbaar. Maar…..of Clayton daarin ook genoemd wordt …..?

© Gert Pape
Historisch Museum Vriezenveen. 

Vriezenveense dorpsdichter Jan Doornbos (1768 = 1819)

 Het Vriezenveense  verleden verhaalt van een persoon die als dorpsdichter van Vriezenveen staat genoemd. Mij zijn wel enkele Vriezenveense dichters bekend, wiens dichterlijke erfenis  bij het Historisch Museum Vriezenveen bewaard blijven zoals o.a.  leden van de Kruijs familie, dr. L. Jonker, Guus Betlem en meer recentelijk Herman Jansen en Derk Webbink (Wait'n Derk) Maar een dorpsdichter met de naam Jan Doornbosch kende ik niet. Zijn naam duikt enkele keren summier en verspreid op in "Ken uw dorp  en heb het lief".

Jan Doornbosch was tuinman van beroep en kwam uit de gemeente Woerden. Hij werd in zijn Vriezenveense tijd wel 'n Doornboschdichter genoemd. Hij werd soms gevraagd om bepaalde gebeurtenissen of festiviteiten voor de historie in poëzie feitelijk en gevoelsmatig vast te leggen.Jan Doornbosch is in 1768 te Woerden geboren. Op 29 jarige leeftijd trouwde hij in 1797 te Jutfaas met de Vriezenveense Margarita Harwig, Ze bleven daar enkele jaren wonen.  Ze kregen drie kinderen Gerardus, Dirk en Johanna, allen geboren of gedoopt in de regio Woerden - Jutfaas.Daarna verhuisde het gezin naar Vriezenveen waar ze eerst woonden aan het Westeinde 244. In 1808 verkocht Jannes Bom de westelijke helft van een pand, het huidige Westeinde 85, aan Jan Doornbosch. De  oostelijke helft verkocht Jannes Bom aan een Berent Schipper. Opmerkelijk is dat dit pand nu weer in handen is van de familienaam Schipper, althans als het zakenadres van fotograaf Stefan  Schipper. Jan Doornbosch, zijn vrouw en kinderen leefden hun leven en zijn allen te Vriezenveen overleden en begraven.

Toen Lucas Jansen, een zakelijke notabele van de Rusluie, na een lang verblijf in Rusland van Sint Petersburg naar Vriezenveen terugkeerde, werd Jan Doornbosch gevraagd om de terugkeer van  'n dikk'n Jånsen, poëtisch op te luisteren met een fraai gedicht. Hij deed aldus:

Maandag kwam de blijde mare
met de letters van uw hand
dat  U op de reyse waare
na uw eygen vaderlant.
Ieder avont, elken morgen,
groeide het verlangen aan.
Zugten, wenschen en ook zorgen
Om u in welstand te ontfaan.
Viermaal was de zon gerezen
en ook bijna weer gedaald
't Mogt omtrent zes uuren wesen
Toen U blyd werd ingehaald
van uw waarde vrouw en kinderen
U vindt haar in alle in welstand weer
niets ziet ge dus in hen verminderen
Dank zij daarvoor den Opperheer.
Welkom zegt men U met reden
na soo een langen afwesendheit 
God schonk u sijn goedgunstigheden
Aen en nog geruimen tyd
met uw huisgezin en vrinden
Leef saam in vree en voorspoed voort
God doe U nimmer ondervinden.
Iets dat uw ruste stoort.

Andere werken van Jan Doornbosch werden niet gevonden; hoewel ze er zeker zullen zijn (bij  familie) Jan Doornbosch heeft aldus, als dorpsdichter, op basis van een oeuvre van minstens één werk, furore gemaakt en geschiedenis geschreven.

© Gert Pape

Historisch Museum Vriezenveen

Jansen en Tilanus timmerde flink aan de weg

Twee dingen zijn noodzakelijk om een product  goed in de markt weg te kunnen zetten; namelijk het absolute geloof in het eigen product  en de kracht van de reclame. Bij Jansen en Tilanus (J&T) waren ze daar een eeuw geleden al van overtuigd. Tot die conclusie ben ik gekomen door simpel  die merknaam in te vullen op de verborgen "krantenbak" in mijn digitale toverdoos. Bijna  tweeduizend keer komt de merknaam voor in de historie van Neerlands krantenland. Bijna allemaal waren dit kledingadvertenties.  

Zo adverteerde J&T zelf in de bekende landelijke -  en de grotere regionale kranten.  Daarnaast prezen zelfstandige kledingwinkeliers in hun advertenties  de voortreffelijke kwaliteit van de vele J&T artikelen die in hun winkels te koop lagen. 

Het  totale J&T kleding - assortiment wat in Nederlandse winkels te koop lag was zeer uitgebreid: van winter -  en zomerondergoed, lingerie, allerlei heren - en dameskleding en van badpakken tot sportkleding.  J&T produceerde tricotagegoederen in een tiental productiemaatschappijen. o.a. J&T vestigingen te Vroomshoop en Kampen.
Maar vooral de productie van hoogwaardig ondergoed maakte Jansen & Tilanus in binnen- en buitenland enorm bekend. De  Natuur Wollen Ondergoederen, speciaal aanbevolen door de Duitse professor Jaeger, vonden een grote afzet en waren zeer populair.

Dat Jaeger ondergoed, bestaande uit een hemd met korte mouwen en een lange onderbroek kende ik vanuit mijn prille jeugd in de jaren vijftig. Op koude winterdagen waste mijn vader zich in de warme keuken.  Daar stond hij dan in zijn Jaeger ondergoed, het standaarduniform voor het hele kalenderjaar. Onzichtbaar voor Neerlands oog was waarschijnlijk bijna het hele mannelijke volksdeel van 50 plus Vriezenveen aanhanger van de aanbevelingen van professor Jaeger.

De uitdrukking : "hij staat in zijn J&T" groeide in Nederland uit tot een algemeen gebruikte aanduiding voor iemand die, letterlijk of figuurlijk, in zijn hemd staat.

J&T werkte ook diep door in de Vriezenveense gemeenschap en is voor Vriezenveen van enorm economisch belang geweest.  Haast elke klasgenoot in die jaren 50 had wel iemand in de familie die bij J&T werkte.
Na 8 klassen lagere school werkte mijn moeder bij J&T (1923 - 1929) op de knipzaal op basis van tarief totdat het moederschap haar volledig opeiste. Mijn zus werkte er later op kantoor, mijn oom was er chauffeur en vele verdere familieleden werkten er.

Ook deze schrijvende grijsaard (70) van toen 14 jaar heeft er op verzoek van J&T in de herfstvakantie (1965)  gewerkt in de middag - avondploeg: "piep'n stjäkk'n" op de spinnerij. Na het ontvangen van mijn eerste en overigens enige loonzakje ooit vroeg mijn moeder wat ik gekregen had. Toen ik het bedrag noemde zei ze verbolgen en resoluut: "Ga maar terug en zeg dat het niet genoeg is". Beschroomd ging ik en daar kreeg ik, na kortstondig intern overleg, prompt een biljet van 10 gulden in handen geduwd.

 
Blij was ik maar ook onthutst en ………….daarna heb ik nooit meer iets van politiek of economie begrepen.

© Gert Pape

Gert Pape - blog: Held op een sokkel – historicus Miet' n Herman

Gert Pape - blog: Held op een sokkel – historicus Miet' n Herman:   In de krant las ik een artikel over mensen en standbeelden. Het moest de lezer aan het denken zetten over welke lokale grootheid hij zou w...