20191119 't Klokje

Er zit een klokje,
een klokje in mijn ……….hoofd
en onderwijl ik dat tegen u nu zeg
tikt het zomaar de tijd van mijn leven weg.

Dat klokje tikt gewoon maar door
zonder dat ik dat tikken hoor
en zonder dat ik 't zelf merk…….
doet dat klokje gewoon zijn tikkend werk.

Dat klokje hoeft, hoewel ik daar niet echt op let
nooit op de juiste tijd te worden gezet
dat klokje vult onvermoeid mijn dagen
die daarna langzaam weer in mijn hoofd vervagen

Er zit een klokje
een klokje in mijn ………hart
dat klokje loopt evenwel
met 't klokje in mijn hoofd nagenoeg parallel.

Maar als ik 's avonds laat in bed
liggend luisterend daar dan eventjes op let
merk ik, dat ik dat tikken en kloppen duidelijk hoor
hij beukt en bonkt soms hoorbaar in mijn linkeroor.

Dat klokje tikt dus in mijn hoofd en in mijn hart
met 't doel, van wat mijn hoofd weet, ik dat in 't hart ook voel;
't is zo bijzonder, 't lijkt haast wel een wonder
't is raar maar waar…. en eigenlijk toch ook wel heel apart.

De werking van dat gezamenlijk apparaat
is ingewikkeld, medisch verklaard, ze weten wel hoe 't gaat
heel fijntjes verwikkeld in een complex van zenuwlijntjes
dat mij doet leren hoe ik dagelijks moet functioneren.

Dat systeem van lijnenspel is gewoon mijn zenuwstel
dat wordt geroemd en benoemd als mijn biologische klok
die bepaalt dan vaak wanneer ik slaap en op tijd ontwaak
tevens wanneer ik eet en daardoor opnieuw gesterkt
ik even rust, waarna er weer moet worden gewerkt.


Maar moe en zeer voldaan
zegt 's avonds laat die klok
jouw tijd zit er voor vandaag nu wel weer op
je gaat nu netjes…..en op mijn tijd
zonder gemor of enige tegenstrijd
gewoon met de kippen op stok.

DE SYNAGOGE VAN VRIEZENVEEN

Het bedreigde bestaan van een gemeentelijk monument: de Synagoge

In Vriezenveen staat een oud gebouw, dat volop in het nieuws is: de Joodse synagoge, Almeloseweg 5, waarvoor door de huidige eigenaar sloop is aangevraagd. Onder andere de voormalige Joodse Vriezenvener Richard de Haas en de Stichting Behoud Synagoge (SBS) maken hiertegen bezwaar. In de 19e eeuw waren de Joodse Vriezenveners aangesloten bij de Nederlands Israëlische Gemeente (NIG) te Almelo. In 1876 stichten zij een eigen gemeente en bouwden de synagoge. Het voortbestaan van de voormalige synagoge kent na haar sluiting een langdurige strijd, die hem op zijn fundamenten moet doen trillen.

Geschiedenis synagoge en archief

De gemeente functioneerde als zelfstandige NIG tot 1923. In dat jaar was het aantal leden zodanig teruggelopen dat leden zich aansloten bij de NIG te Almelo. De eigen synagoge kon niet meer onderhouden worden en werd publiek verkocht. De opbrengst werd binnen de NIG Almelo volgens overeenkomst voor de duur van 25 jaren gereserveerd om te herinvesteren in een nieuwe synagoge te Vriezenveen. Zover kwam het niet en de gelden vervielen daarna aan de NIG Almelo. Het opgebouwde archief van de NIG Vriezenveen werd overgedragen aan de NIG Almelo. Het archief van de NIG Almelo werd later opgenomen in het archief van de burgerlijke gemeente Almelo. Toen daar geen plaats meer bleek te bestaan voor particuliere archieven werd dit in 2015 door de NIG Twente (Enschede) op basis van overeenkomst overgedragen aan het Historisch Museum Vriezenveen voor de duur van 10 jaren, dit gelet op de bestaande historische banden. Voor de overdracht tekende namens de NIG Twente de voorzitter en oud Vriezenvener Eleon de Haas.
Het archief bestaat in hoofdzaak uit documenten, boeken en de Encyclopedia Judaïca, die uit 21 delen bestaat, een veelheid aan joodse voorwerpen uit de Almelose of Vriezenveense synagoge. Het museum inventariseert, doet historisch onderzoek en beschrijft het geheel.

Strijd om behoud synagoge
Sinds de oprichting in 1999 heeft de Stichting Behoud Synagoge (SBS) vele pogingen ondernomen om de synagoge voor Vriezenveen te behouden. "We zijn vaak bijna bij een oplossing geweest, maar het is steeds niet gelukt", zei in 2015 de toenmalige secretaris . Ook nu, zo beweren Richard de Haas en SBS, zit het niet op het geld vast. Er zouden rijke joodse fondsen zijn die er heel graag geld in willen steken. Maar persoonlijke - en bestuurlijke meningen botsten.
Het Openlucht Museum te Arnhem toonde serieuze belangstelling in de synagoge. Men vond echter, dat het gebouw voor Vriezenveen behouden moest blijven. In 2008 is overwogen om het gebouw te verplaatsen naar het terrein van de watertoren. Beide gebouwen staan op de gemeentelijke monumentenlijst.
Gesprekken werden gevoerd met projectontwikkelaars voor het bouwen van een appartementencomplex waarbij de gevel van de synagoge in het gebouw zou worden verwerkt. Een idee dat kan rekenen op de steun van Richard de Haas en SBS.

Eén ding staat vast; bij de volledige sloop van de voormalige synagoge vernietigt men meer dan alleen maar een oud gebouw.

Noetselerberg - uitzichtpunt - richting westen

VAN GESCHIEDENIS, KOZAKKEN EN ALCOHOLISCHE VERSNAPERINGEN

Een poosje geleden kreeg ik van mijn dochter een sierlijke fles, gevuld met geestrijk vocht: Kozakkenruter. Op de achterzijde prijkt een etiket dat de oorsprong van het kostelijke goedje onthult. Een mooi verhaal over de vjennemån Jan Winter, die in november 1813 enige opgewonden Kozakken aan de deur krijgt, die hij verrassend in de Russische taal tot kalmte weet te manen met eigen gestookte sterke drank.

Kozakken in Vriezenveen zegt u? Is dat niet een beneveld verhaal met een gelijkwaardig percentage aan wazigheid als in de Kozakkenruter? Nou, die Kozakken zijn hier waarschijnlijk wel geweest, in ieder geval wel in de buurt. En hadden wij vroeger ook niet een Kozakkenbrug over de Schipsloot?

In 1769 werd op het eiland Corsica een megalomaan en kriegel kereltje geboren. Op 16-jarige leeftijd werd hij naar Frankrijk gestuurd. Daar volgde hij een militaire opleiding en bracht het tot artillerieofficier. In 1799 pleegde hij een staatsgreep en werd generaal Napoleon Bonaparte. Hij kroonde zichzelf  in 1804 tot keizer van Frankrijk.

Napoleon voerde vele oorlogen in Europa en het Midden-Oosten. De Fransen brachten ook bij ons hun vrijheid, gelijkheid en broederschap, maar al gauw werd het land leeggeplunderd en ook 't Vjenne kreeg te lijden onder de inkwartiering van de Fransen. Er volgden verhogingen van de belastingen en Vriezenveners moesten dienst nemen in Franse of andere legers.

Op 24 juni 1912 begint Napoleon aan de grote Russische veldtocht. Zijn Grande Armee bestond uit 700.000 man waaronder ook 15.000 Nederlanders. Van dat grote leger kwamen er slechts 20.000 terug waarvan 500 Nederlanders. Aanvankelijk liep de veldtocht voorspoedig en na 82 dagen werd Moskou veroverd, dat helemaal leeg en verlaten was. De Fransen werden steeds verder het ruime land en de dreigende winter ingelokt. Voorraden raken op, er wordt honger geleden en er is geen gras meer voor de paarden. In oktober aanvaarden ze de terugtocht. Soldaten eten paarden, honden en katten. En in barre winterse omstandigheden worden uitgeputte legeronderdelen telkens overvallen door die kleine Kozakken op hun rappe paardjes. Gevangengenomen soldaten moeten zich ontkleden en worden naakt de kou ingestuurd. De Kozakken trekken achter de soldaten aan naar het westen. 

Uit diverse publicaties is bekend dat Kozakken in november 1813 onze provincie hebben bevrijd van de Franse overheersers.

Claas Cruys Gzn vermeldt in zijn aantekeningen, dat hij op 13 november 1813 en de dagen daarna in Almelo de Kozakken in groepen zag doortrekken. Vriezenveen lag helemaal niet op de marsroute en bleef zodoende bijna geheel vrij van de doormarchering. Dat er beperkt Kozakken in Vriezenveen zijn geweest sluit hij echter niet uit. 

En het verhaal van die pimpelende Kozakken in de woning van Jan Winter aan de Dorpsstraat is daarom niet per definitie geschiedenis op sterk water. En mijn vertrouwen in het waarheidsgehalte stijgt naarmate het peil in mijn fles Kozakkenruter daalt.

Gert Pape
Historisch Museum Vriezenveen

Haksenvenne kolderieke historie

Op mijn PC zie ik, dat Theater Turf bij het Veenmuseum onlangs een Sagenfestival organiseerde waar verschillende sprekers  spannende verhalen vertelden. Ook dwaalde er een (verklede) heks rusteloos rond die haar (on)vermakelijke opwachting maakte in de mensenmassa. Ik heb haar daar ook gezien en heb haar gemeden want ik heb helemaal niets op met heksen en trollen. Digitaal doorscrollend verschijnen er zowaar nog meer van die spookberichten op mijn scherm, sneller dan een heks op een bezemsteel.

In mei 1905 verschijnt er een lijvig artikel in de Zwolsche Courant, dat o.a. beknopt de vermeende  oorsprong van  't Vjenne beschrijft. Een citaat:

"Volgens de sage werd Vriezenveen gesticht door eenige Friesche heksen, die wegens den last, welken zij hun stamgenooten bezorgden, uit Friesland waren verbannen en die zich met toestemming van den Graaf van Almelo, den toenmaligen eigenaar van Vriezenveen, ten noorden van Almelo vestigden. Nog altijd heet daarom in veler mond de plaats „Haksenvenne" en worden de bewoners Vennehaksen genoemd en ongelofelijk zijn de vele verhalen omtrent de kracht van heksen, witte wijven en lichtjes, die nog altijd opgeld doen. Hoogstwaarschijnlijk waren de eerste bewoners afkomstig uit de omstreken van de Dollart, waar hun huis en have een prooi der golven was geworden. Taal, zeden en gewoonten wijzen op deze afkomst en al ligt Vriezenveen te midden der Saksische bevolking van Overijssel, langen tijd hebben haar bewoners verschillende eigenaardigheden bewaard en waren ze prat op hun taal en gewoonten."

Ik ben verbaasd, ik ken niet één van die vele verhalen en ook Vriezenveen als Haksenvenne is mij volkomen onbekend.  Ik koester daarom, samen met de heer Trump, prompt enige argwaan aan de juistheid van deze geschiedschrijving: fake news?!

Toch hebben deze kolderieke verhalen die in  geloofwaardigheid die van Sinterklaas amper overstijgen, wel vaste voet gekregen in de Vjeanse historie.

Prof. H. Entjes heeft in meerdere boeken de Vriezenveense taal en gewoontes beschreven.  In 1976 verscheen een boek, dat hij samen schreef met Jaap Brand:" Van duivelse heksen en spoken". In dit boek  blijkt dat zijn belangstelling tevens uitgaat naar de volkskundige kant van de Nederlandse historie. En dan is er ook nog de uit eigen Vriezen- veense gelederen voortkomende boekenschrijver wijlen de heer J.W. Uitslag die ooit twee boeken schreef.  

Eén ervan is het boek: Spook van de grens (1967) dat in 1970 een tweede druk kreeg. De beide genoemde boeken zijn niet meer te koop. Hun marktwaarde bedraagt  € 4  op Marktplaats.  Voor het bepalen van hun geschiedkundige waarde dient men, symbolisch gezien, de komma wel enkele posities naar rechts te verschuiven.

Deze moderne tijd heeft zo zijn eigen spoken en heksen en trollen, die zijn geheel van digitale aard. De jeugd vergaapt zich in moderne tekenfilms maar al te graag  aan onvoorstelbare mogelijkheden.

20191015 Woer 'n keerl vån hoolt

Al zal de wéénd våndaage nog twei keer dreej-n
en 'n haan nog wa drei keer kreej-n
ik hoole vån die

Mångs 's lig ik 's nachts in berre mar te prakkezeer-n
kån 'k mie doar helemoale neit tieg-n verweer-n
en dån lig ik mie doar mar te zweet-n
ôk dån nog zal ik 't nog zjekker weet-n
ik hoole vån die

Geen mèènske is 't er bwaam die geschikter
du seenst de allerbeste moere vuur oonze wichter
en du kaonst ôk zo goud jatt-n kwakk-n
da'k dån zo onmeunig lakker hen-oonder loat zakk-n
want de lijfde van 'n keerl geit duur de mààge
neit alleene noe mar dat geldt vuur alledààge

Du seent mien allerbeste hartedief
en wat nog vjölle meer is…
du alleene seenst mien WIEF
…?… , ik hoale van die
mar eh…..
heb ik 't noe wa goud helder
en krieg-n wie våndaage
al wier ……..eerpel op 'n telder?